Na skórze każdego z nas występują znamiona barwnikowe, zwane melanocytowymi (nazwa pochodzi od melanocytu, czyli komórki zawierającej barwnik melaninę). Są to zazwyczaj plamki, czasami lekko wypukłe grudki lub brodawkujące zmiany różnej wielkości od 1 mm do nawet kilkunastu centymetrów, barwy od jasnobrązowej lub szarej do czarnej, z reguły wyraźnie odgraniczone od otoczenia.
Znamiona melanocytowe wrodzone są obecne przy urodzeniu lub pojawiają się w pierwszych miesiącach życia, znamiona nabyte pojawiają się później: w dzieciństwie, w okresie dojrzewania i intensywnego wzrostu oraz w życiu dorosłym. Czynniki ryzyka rozwoju znamion melanocytowych są tożsame z czynnikami ryzyka rozwoju czerniaka. Należą do nich:
Kumulacja wyżej wymienionych czynników wpływa na częstość występowania czerniaka.
Znamiona melanocytowe dzielimy na:
• łagodne, zwykłe, charakteryzują się one regularną, symetryczną budową, dobrze odgraniczonym brzegiem, równomiernie rozmieszczonym barwnikiem. Ryzyko rozwoju czerniaka ze znamion łagodnych jest bardzo niewielkie.
• atypowe, charakteryzują się asymetrycznym kształtem, nieprawidłową wielkością (często powyżej 5 mm), nieregularnym brzegiem, różnorodnością kolorów. Ten typ znamienia może ulegać zezłośliwieniu i transformacji w kierunku czerniaka, dlatego wymaga stałej obserwacji lekarskiej i ochrony przeciwsłonecznej.
Osoby, które zauważyły, że ich znamiona właśnie się pojawiły, szybko rosną, łuszczą się, swędzą, krwawią, mają nieregularne brzegi, niejednolity kolor i szybko się zmieniają powinny jak najszybciej zgłosić się do lekarza dermatologa w celu oceny zmian w badaniu dermoskopowym. Badanie polega na dokładnej ocenie znamion przy pomocy dermatoskopu (małe urządzenie z możliwością 20-krotnego powiększenia obrazu, odpowiednim oświetleniem), badanie jest nieinwazyjne i oczywiście bezbolesne.
Dermatoskopia jest badaniem przesiewowym w profilaktyce czerniaka i stanowi złoty standard w rozpoznawaniu i diagnozowaniu znamion zwykłych, atypowych oraz wczesnych postaci czerniaka.
U osób dorosłych ocena znamion i badanie dermoskopowe powinny być wykonywane co najmniej 1 raz w roku, powinny obejmować całą skórę i być przeprowadzane przez lekarza dermatologa. Znamiona u dzieci powinny być badane zawsze, kiedy pojawiają się nowe zmiany lub zmiany istniejące zmieniają się.
Badanie dermoskopowe najlepiej przeprowadzać w okresie jesiennym lub zimowym. Osoby znajdujące się w grupie podwyższonego ryzyka rozwoju czerniaka skóry, powinny poddać się badaniu dwa razy w roku oraz każdorazowo w przypadku zmiany budzącej niepokój.
WAŻNE dla zdrowia:
Badanie dermoskopowe należy wykonać minimum 1 raz w roku i zawsze, kiedy obserwujemy powstanie nowej niepokojącej zmiany lub zmianę wyglądu znamienia.
Znamiona atypowe w badaniu dermoskopowym powinny być bardzo skrupulatnie monitorowane (badanie wideodermoskopowe w celu oceny progresji zmian co 3-6 m-cy) lub profilaktycznie usuwane. Wycięcie chirurgiczne znamienia atypowego jest zabiegiem wykonywanym w znieczuleniu miejscowym, znamię wycinamy z niewielkim 1 mm marginesem tkanek zdrowych, a cała procedura trwa kilka kilkanaście minut. Po usunięciu zakładane są szwy, a po wygojeniu pozostaje niewielka blizna.
Z reguły pojedynczy pacjent ma nie więcej niż kilka zmian atypowych, większość średnicy do 1,5 cm. Ze względu na realne ryzyko rozwoju czerniaka ze znamion atypowych, niewielką traumatyzację związaną z procedurą usunięcia, oraz odpowiedzialność etyczną i moralną lekarza, w naszej ocenie powinno się proponować profilaktyczne wycięcie chirurgiczne znamion atypowych we wszystkich przypadkach, w których jest to możliwe ze względu na wielkość i lokalizację zmian. W pozostałych przypadkach należy znamiona atypowe regularnie monitorować przy pomocy wideodermatoskopii i usuwać, jeśli stwierdza się progresję zmian atypowych.
Proponowany powyżej algorytm postępowania pozwala zapobiec rozwojowi czerniaka lub wykryć nowotwór w fazie przedinwazyjnej.
dr n. med. Agnieszka Staniewska
specjalista dermatolog-wenerolog